Που πας Παπανδρέου με τέτοιο καιρό;

Πριν από μόλις επτά χρόνια, ο πρώην πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου, αναλάμβανε μια σημαντική αποστολή μέσα στο κόμμα του, να αλλάξει τις παγιωμένες δομές του, το έμψυχο δυναμικό και τις συνήθειες δεκαετιών, να πραγματοποίησει μεγάλα ανοίγματα προς τις άλαλες δυνάμεις του τόπου.

Ήταν η ευγενής φωνή του που έπειθε ανθρώπους διαφορετικών τάσεων για την αποφασιστικότητα που τον διέπνεε και που αναθέρμανε πολιτικές σχέσεις, αναζωπύρωνε πολιτικές πρακτικές, προσκαλούσε πολιτικούς αντιπάλους με συγγενικές πολιτικές ηθικές, οι οποίοι βρίσκονταν στα δειλινά της ιδεολογικής τους περιπλάνησης να δοκιμάσουν την θαλπωρή του νέου κινήματος που υποσχόταν, ενώ την ίδια περίοδο εξηγούσε στα διεθνή φόρα ότι η αδηφάγα φύση των αγορών βρισκόταν ήδη προ των πυλών κι ότι μόνο η ανόρθωση ενός πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των λαών και κυβερνήσεων θα υψωνόταν ως ανάχωμα στην επέλαση της βαρβαρότητας. Ο ορεξάτος πολιτικός παρουσίασε μ έναν φρέσκο τρόπο ένα αίτημα δεκαετιών: την ανάγκη επικράτησης της κοινωνικής δικαιοσύνης ως μέσου επιβίωσης των κοινωνιών, την αντιμετώπιση της διάλυσης των προνοιακών δομών την αποκατάσταση ενός κράτους δικαίου που θα φρόντιζε να συνδιαλέγεται αρμονικά με όλους τους πολίτες ανεξαιρέτως. Παράλληλα, έκανε έκκληση στους ανθρώπους της διανόησης και της τέχνης, την υγιή επιχειρηματικότητα και τους ανήσυχους επιστήμονες να τολμήσουν να μπούνε στην πολιτική, να πάρουν οι ίδιοι τις τύχες της χώρας στα χέρια τους και να την αλλάξουν. Η λέξη αλλαγή κυριαρχούσε σε κάθε αναφορά του, όπως ακριβώς και στο λεξιλόγιο του πατέρα του. Μίλησε ακόμα για πράσινη ανάπτυξη, δημιουργίες οικονομιών κλίμακας, κάλυψη του χαμένου εδάφους στην κούρσα της τεχνολογικής προσαρμογής και άλλα όμορφα και ελπιδοφόρα πράγματα που δεν έμειναν απλώς στα λόγια, αλλά στις προθέσεις, ένεκα της τρομακτικής ύφεσης αλλά και της ακόμα μεγαλύτερης ατολμίας του. Καταλαμβάνοντας τον πρωθυπουργικό θώκο ο πρώην πρωθυπουργός έκανε εν μέρει πράξη τα υποσχεθέντα και χρησιμοποίησε νέο αίμα στο κυβερνητικό σχήμα αξιοποιώντας όμως παλιούς εξωκομματικούς συνεργάτες και φίλους σε νευραλγικές θέσεις και κρίσιμα πόστα με κριτήριο προφανώς περισσότερο τη γνωριμία και την εμπιστοσύνη παρά την αξιοσύνη.
Και παράλληλα ο τότε ξαναμμένος πολιτικός δεν προειδοποίησε σχετικά καθόλου για την απότομη μεταστροφή της πολιτικής ατζέντας και την εξουθενωτική προσαρμογή του πολιτικού του λεξιλογίου στο ασφυκτικό πλαίσιο της νέας συγκυρίας, έστω και αν η αφετηρία της διακυβέρνησής του τοποθετήθηκε σε χώρο αχαρτογράφητο και βαλτώδη , πολλά χιλιόμετρα ξωπίσω απ όσο ανέμενε. Αναγκαία λιτότητα, περικοπές, αναπροσαρμογή, αναδιάρθρωση, αποφυγή χρεοκοπίας, καταστροφή, μετακύλιση, κούρεμα, συμβάσεις κα είναι μερικά μόνο από τα σχήματα που κοσμούσαν τον νέο του λόγο. Και τελικά, μέσα σε δύο μόλις χρόνια από την εκλογή του τα αποτελέσματα είναι πραγματικά θεαματικά. Εκτίναξη της ανεργίας σε δυσθεώρητα ύψη, εξάπλωση της φτώχειας, μεγιστοποίηση της ανασφάλειας σε πρωτοφανή μεγέθη, επικράτηση της αβεβαιότητας και της απελπισίας, διαιώνιση της τεχνολογικής υστέρησης, εγκατάλειψη των φιλοπεριβαλλοντικών πολιτικών στο όνομα μιας ανάπτυξης δίχως όρους. Και από την άλλη η σωτηρία από τη χρεοκοπία μιας πατρίδας που έχει γίνει ήδη έννοια ενοχλητική για εκατομμύρια ανθρώπων που ζούνε στα όρια τα διαχωριστικών γραμμών μεταξύ αξιοπρέπειας και δουλοφροσύνης στα ληθαργικά μονοπάτια της πολιτικής απραξίας.

Μετά την εκλογή του οι στόχοι του Παπανδρέου συρρικνώθηκαν δραματικά, το όραμα του μετασχηματίστηκε ακαριαίως και εν μία νυκτί έγινε το ίδιο φοβικός και φοβιστικός με αυτούς που κατηγορούσε. Μέσα σε δύο μόλις χρόνια το όραμα για τη δημιουργία της Δανίας του νότου αντικαταστάθηκε από την αποφασιστική δέσμευσή του να μην γίνει η Ελλάδα η Ινδία της Ευρώπης. Αλλοπρόσαλα πράγματα, χωρίς έρμα, αντιθετικά και ανερμήνευτα.

Σήμερα, έρχονται ένας ένας οι πολιτικοί του συνοδοιπόροι για να του αφαιρέσουν όλα τα προσχήματα της μεταστροφής, τις δικαιολογίες που ξορκίζουν την λιτότητα και την ανέχεια. Ναι, θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει και διαφορετικά, λένε. Ναι, επιλέξαμε την λάθος κατεύθυνση. Ναι, θα μπορούσαμε να είχαμε προνοήσει να δανειστούμε εγκαίρως, να μην μπούμε στο μνημόνιο να κάνουμε τις αναγκαίες αλλαγές μόνοι μας, να πούμε περισσότερα όχι. Εκμυστηρεύσεις ενώπιον της κομματικής κατάρρευσης και εύκολα λόγια θα πει κάποιος και ίσως να έχει δίκιο. Ή απλώς τα απότοκα μιας δελφινομαχίας με επικαιροποιημένους νοσταλγικούς όρους, που όμως δεν δίνει καμιά πειστική απάντηση στο ερώτημα: πράγματι γλιτώσαμε τα χειρότερα; ή μήπως απλώς μετατρέψαμε μια θεαματική χρεοκοπία σε ένα σύνολο από πολλές μικρότερες πτωχευσούλες; Όπως και να χει όμως είναι εντυπωσιακά να τα ακούς από αυτούς που συναποφάσισαν και υλοποίησαν το καταστροφικό πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής.

Η διετής παράταση του κλονισμού της ελληνικής κοινής γνώμης έχει επιτρέψει να δικαιολογηθεί κάθε οπισθοδρόμηση ως συνέπεια της αναγκαιότητας.
Το απλό γεγονός της επιλογής του όρου «κατάρρευση» δηλώνει πλέον μια ιδεολογική θέση κι η αποφυγή της αναγάγεται σε κεφάλαιο πολιτικής θεωρίας.
Είναι αυτό πια άραγε το μέλλον της ανθρωπότητας; Να εξαντλούμε τους όποιους δυνητικά εφικτούς τρόπους διαθέτουμε για να αποφεύγουμε τα χειρότερα;
Και τελικά, υπάρχει πραγματική διάθεση αποδοχής αυτής της υστερικής θεωρητικολογίας;
Πραγματικά δεν μπορώ να φανταστώ ποια από τα χαρακτηριστικά του Παπανδρέου θα επικρατήσουν στον χρόνο. Με μια γρήγορη σκέψη θα λέγαμε ότι θα μπορούσε ίσως να καταγραφεί ως ο τελευταίος πολιτικός ηγέτης που ωραιοποίησε τόσο ανενδοίαστα μια κατάσταση για να ανέρθει στην εξουσία. Γιατί μετά τον Παπανδρέου τα περιθώρια για ωραιοποιήσεις στενεύουν καταλυτικά και κανείς πια, ούτε λαός, ούτε πολιτικοί δεν θα μπορούν να ισχυριστούν ότι δεν ήξεραν, ότι παρασύρθηκαν ή δεν κατάλαβαν καλά.

Αναρωτιέμαι, όμως, πόσο ανάγκη έχει τελικά η πολιτική τους οραματιστές αυτού του τύπου; Ειδικά αν συνυπολογίσει κανείς ότι ο πολιτικός οραματισμός δεν είναι τελικά τίποτα περισσότερα από την διατύπωση μιας δυνητικής αλήθειας του μέλλοντος.

Σίγουρα, όμως, ελπίζω οι πρόσφατες διεργασίες στο ΠΑΣΟΚ να είναι θετικές για εκείνους από εμάς που ευχόμαστε να λάβει τέλος η πελατειακή διακυβέρνηση, τα πολιτικά ψέματα και παράλληλα η υλοποίηση της πολιτικής χωρίς ευαισθησία, ειδικά εμείς που θεωρούμε το τέλος του πολιτικού συστήματος ως ένα οριστικό χτύπημα στις παθογένειες που μας ταλανίζουν. Σίγουρα όμως, η τάξη των διαμεσολαβητών θα το ερμηνεύσει διαφορετικά.: θα την αποδεχτούν με ικανοποίηση, θα τη χειροκροτήσουν, θα την ονομάσουν οριστικό τέλος της μεταπολίτευσης ή νίκη της δημοκρατίας. Αλλά μακριά από τα μάτια του κόσμου θα επανεξετάσουν τις δυνατότητες μετασχηματισμού και διαιώνισης της συνταγής που έκανε για πολλά χρόνια γι αυτούς, αυτήν την Ελλάδα όχι μόνο υποφερτή, αλλά και αναγκαία.